Już 8 września pobiegniemy o Puchar 1 Pułku Strzelców Podhalańskich – dumy Sądecczyzny!

– Powrót Wojska Polskiego do Nowego Sącza to na pewno jest wyjątkowe wydarzenie, coś nadzwyczajnego. Bo jednostka, o której powrót walczyliśmy, była jednostką wyjątkową – podkreśla Zygmunt Berdychowski, przewodniczący Rady Programowej Forum Ekonomicznego i pomysłodawca Festiwalu Biegowego w Krynicy-Zdroju, prezes Społeczno-Kulturalnego Towarzystwa Sądeczanin - inicjator powrotu historycznej jednostki wojskowej do stolicy Sądecczyzny.

– Musimy wszyscy pamiętać o tym, że wtedy, kiedy nie było Polski, wtedy, kiedy wszyscy marzyli o tym, aby wróciła Niepodległa, w tej jednostce, wśród żołnierzy, z których najstarsi stopniem byli porucznikami, zawiązała się konspiracja, która miała przynieść przewrót i wolność Polsce. Miała przynieść przewrót w tej części Monarchii Austriacko-Węgierskiej. I przyniosła.

To, co najważniejsze, to, co powinniśmy zapamiętać, to, że młodzi ludzie z Chełmca, Trzetrzewiny, Piątkowej, Paszyna, Starego Sącza, Podegrodzia, Łukowicy, ze wszystkich wsi Sądecczyzny, poszli do wojska i chociaż nie było Polski, to chcieli walczyć za nią.

Był rok 1916. Wtedy po raz pierwszy we wszystkich jednostkach, które miały swoje garnizony na Sądecczyźnie, żołnierze masowo rozpoczęli zgłaszanie się do polskiego wojska. Chwilę później doszło do rozwiązania pierwszej Brygady Legionów, ze względu na to, że Marszałek Piłsudski nie chciał złożyć przysięgi wierności przed mocarstwami centralnymi. To właśnie z tego powodu jednostki te zostały wysłane daleko na front włoski, żeby żołnierze nie mogli konspirować w miejscach, z których pochodzą, żeby nie mogli pracować razem z tymi, wśród których żyli, żeby mieli z nimi utrudniony kontakt.

Dzisiaj każdy z nas ma telefon, komputer w domu i wikipedię w przeglądarce – wystarczy wklepać hasło i już wiemy wszystko. Wtedy nie było telefonów, komputerów – nie było jak dowiedzieć się co dzieje się nawet za miedzą. To było karne zesłanie.

Na początku 1918 roku, w wyniku porozumienia zawartego między państwami centralnymi a rządem ukraińskim, doszło do przekazania Ziem Polskich do tworzącego się Państwa Ukraińskiego. To doprowadziło do ogromnych protestów w Nowym Sączu. Jak wspominają uczestnicy tamtych wydarzeń, miasto nie było świadkiem tak ogromnych protestów. Gwałtownie przyspieszyły prace konspiratorów w 20. Pułku Piechoty, który stacjonował w Nowym Sączu. I coś z czego powinnismy być dumni, coś o czym rzadko się mówi – ta konspiracja przeniknęła później do pułków stacjonujących w Tarnowie, Wadowicach, Krakowie, Jarosławiu i rozlała się na całą Małopolskę. To była konspiracja zainicjowana przez sądeckich chłopców, przez naszych żołnierzy!

To co jest niezwykle ważne, to fakt, iż pierwszą jednostką odrodzonego Wojska Polskiego był właśnie 20. Pułk Piechoty. W dniu 3 listopada 1918 r., a więc na długo przed rozejmem, tym, za czym Marszałek Piłsudski przyjechał do Warszawy i daleko, bo pod Lublaną w Słowenii, jednostka ta wypowiedziała posłuszeństwo władzom austro-węgierskim.

20. Pułk Piechoty był pierwszą par excellence jednostką Wojska Polskiego. Jednostką niepodległą ani zaborcy ani sojusznikom. To było odradzające się Wojsko Polskie. Warto o tym pamiętać, bo bardzo często społeczność Sądecczyzny poszukuje czegoś, co ma jej dać powód do dodatkowej dumy, czegoś, co ma zbudować ją w tu i teraz. Myślę, że właśnie te wydarzenia z listopada 1918 r. to jest właśnie ten powód do chluby.

Równolegle w kraju, w Tarnowie, to sądeccy żołnierze doprowadzili do przejęcia władzy przez Komisję Likwidacyjną. Tarnów do dziś chlubi się tym, że był pierwszym niepodległym miastem. Miastem, które pierwsze ogłosiło niepodległość. Tę niepodległość do Tarnowa przynieśli Sądeczanie! O tym mało kto wie, bardzo rzadko na to wskazują nawet mieszkańcy regionu.

Wcześniej, bo 31 października wolny był już też Nowy Sącz, a wyzwolili go Ci sami młodzi ludzie, którzy konspirowali w 20. Pułku Piechoty. Pułk był na froncie włoskim, ale Ci, którzy stacjonowali w tym garnizonie, w godzinach popołudniowych przejęli władzę nad miastem. To były historyczne chwile. To było doniosłe wydarzenie. Nie było Polski i nagle ona się urodziła. Nagle wybuchła.

Gdyby nie praca i ogromne poświęcenie tych ludzi, tego wszystkiego by nie było.

Ci żołnierze z frontu włoskiego, którzy postanowili wrócić do kraju - ponad tysiąc kilometrów od Ojczyzny - załadowali się w pociąg 13 listopada. Doskonale przygotowali swój transport, w zapasy żywności, broń. Już w Lublanie, na pierwszej stacji, mieli zostać rozbrojeni.

Spróbujmy sobie wyobrazić jaki to był wówczas świat – jedzie pociąg, w nim polskie wojsko. Przejeżdża przez Słowenię, Austrię, Czechy, a więc kraje, które mają swoje rządy, swoje wojska. Polaków próbowano rozbroić czterokrotnie, bez skutku. 19 listopada pociąg z Lublany dociera do Nowego Sącza.

Wcześniej, bo 15 listopada 1918 r., do Nowego Sącza wraca batalion, który rozbroił Tarnów. 17 listopada na nowosądeckim rynku jednostka otrzymuje swój sztandar, by od 1 grudnia przyjąć nazwę 1. Pułku Strzelców Podhalańskich. Ten sam, który wraca do Nowego Sącza.

To była wyjątkowa jednostka. Elita armii odradzającej się Rzeczpospolitej. Niezwykle ważnym jest, by to ciągle podkreślać. Nasi przodkowie poświęcili wiele krwi, wiele trudu, aby Polska odzyskała Niepodległość.

22 km dla bohaterów

Runek Run 22 km - górski półmaraton o Puchar 1 Pułku Strzelców Podhalańskich, który juz 8 września wystartuje z deptaka w Krynicy-Zdroju, będzie okazją do przypomnienia bohaterskich czynów sądeckich żołnierzy i zasług dla wolnej Sądecczyzny i Polski. W miasteczku 10. TAURON Festiwalu Biegowego stanie m.in. wystawa historycznych fotografii, na mecie uczestnicy konkurencji będą mogli spróbować wojskowej grochówki.

Patronat nad Runek Run – biegiem górskim o Puchar 1. Pułku Strzelców Podhalańskich objęły Ministerstwo Obrony Narodowej i Wojsko Polskie. 

Fundacja "Festiwal Biegów"

Zadanie publiczne jest współfinansowane ze środków Ministerstwa Obrony Narodowej